SQL (Structured Query Language) - bu ma'lumotlar bazasi bilan ishlash uchun mo'ljanlangan dasturlash tili. SQL yordamida ma'lumotla bazasida ma'lumotlarni yaratish o'zgargartirish qidirish va o'chirish mumkin.

---

Ma'lumotlar bazasi (Database) - bu ma'lumotlarni tizimli ravishda saqlash boshqarish va ulardan foydalanish uchun mo'ljallangan tuzilma. Ma'lumotlar bazasi yordamida katta hajmli ma'lumotlarni samarali saqlash qidirish va ulardan foydalanish imkoniyatini yaratadi.

---

SQL va MyAQL o'rtasidagi farq

• SQL — bu ma'lumotlar bazasi bilan ishlash uchun til.
• MySQL — bu SQL tilini qo'llab-quvvatlaydigan ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimi.

SQL quidagicha asosiy buyruqlarni o'z ichiga oladi.

SQL so'rovi	So'rov tarifi	Misol
SELECT	Bir yoki bir nechta jadvallardan ma'lumotlarni oladi.	SELECT name FROM users;
INSERT	Jadvalga yangi malumot qo'shadi.	INSERT INTO users (name, age) VALUES ('Muhammad', 23);
UPDATE	Jadvaldagi mavjud malumotni o'zgartiradi.	UPDATE users SET age 31 WHERE name = 'Muhammad';
DELETE	Jadvaldan malumotni olib tashlaydi.	DELETE FROM users WHERE name = 'Muhammad';
CREATE TABLE	Ma'lumotlar bazasida yangi jadval yaratadi.	CREATE TABLE users (id INT PRIMARY KEY, name VARCHAR(100), age INT);
ALTER TABLE	Mavjud jadval o'zgartiradi. Yangi column qoshadi yiki mavjud columni o'chiradi	ALTER TABLE users ADD email= 'temirov-muhammad@mail.ru';
DROP TABLE	Jadvalni o'chiradi.	DROP TABLE users;
CREATE DATABASE	SQLda yangi ma'lumotlar bazasini yaratadi	CREATE DATABASE temirov;
DROP DATABASE	Ma'lumotlar bazasini o'chiradi.	DROP DATABASE temirov;
WHERE	Ma'lumotlarni filtrlaydigan shartlarni belgilash uchun ishlatiladi.	SELECT name FROM users WHERE age > 20;
ORDER BY	Ma'lumotlarni tartiblash uchun ishlatiladi.	SELECT name FROM users ORDER BY name ASC-DESC;
GROUP BY	Maa'lumotlarni guruhlash uchun ishlatiladi. COUNT, SUM, AVG, MAX, MIN bilan birgalikda qo'llaniladi.	SELECT name COUNT(*) AS count_users FROM users GROUP BY name;
HAVING	klauzasi agregat funksiyalar COUNT, SUM, AVG, MAX, MIN yordamida hisoblangan qiymatlar asosida filtr qo'yish imkonini beradi.	SELECT name COUNT(*) AS count_users FROM users GROUP BY name HAVING COUNT(*) > 1;
INNER JOIN	Ikki jadvalni umumiy ustunlar bo'yicha birlashtiradi va faqat mos keladigan qatorlarni qaytaradi	SELECT users.name, orders.amount FROM users INNER JOIN orders ON users.id = orders.user.id;
LEFT JOIN	Birinchi jadvaldagi barcha qatorlarni qaytaradi va ikkinchi jadvaldan mos keladigan qatorlarni qaytaradi.	SELECT users.name, orders.amount FROM users LEFT JOIN orders ON users.id = orders.user.id;
RIGHT JOIN	Ikkinchi jadvaldagi barcha qatorlarni qaytaradi va birinchi jadvaldan mos keladigan qatorlarni qaytaradi.	SELECT users.name, orders.amount FROM users RIGHT3 JOIN orders ON users.id = orders.user.id;
CROSS JOIN	Ikkala jadvaldagi har bir qator kombinatsiyasini qaytaradi (Kartezian mahsuloti).	SELECT users.name, sciences.name FROM users CROSS JOIN sciences;
FULL OUTER JOIN	Birinchi va ikkinchi jadvallardagi barcha qatorlarni qaytaradi.	SELECT users.name, orders.amount FROM users FULL OUTER JOIN orders ON users.id = orders.user.id;
UNION	Birlashtirilgan natijalar to'plamida faqat noyob (distinct) qatorlarni qaytaradi.	SELECT name, birthday FROM users UNION SELECT name, birthday FROM students;
UNION ALL	Birlashtirilgan natijalar to'plamida hamma qatorlarni qaytaradi. Ikkalasidagini hammasini.	SELECT name, birthday FROM users UNION ALL SELECT name, birthday FROM students;
SUBQUERY	Subquery asosiy so'rov uchun kerakli ma'lumotlarni olishda yordam beradi va odatda SELECT, INSERT, UPDATE, yoki DELETE buyrug'ida qo'llaniladi.	SELECT age FROM users WHERE age = (SELECT MAX(age) FROM users);
EXISTS	Subquery natijalarining mavjudligini tekshirish va murakkab so'rovlarni bajarish uchun kuchli vositadir.	SELECT name FROM users s WHERE EXISTS (SELECT 1 FROM students s WHERE u.student_id = s.student_id);
ANY	SQLda subquery natijalari bilan mos keladigan qatorlarni tanlashda foydali va moslashuvchan vositadir	SELECT name FROM users s WHERE student_id = AYN(SELECT student_id FROM students s WHERE u.grades > 80);
ALL	Subquerydan qaytarilgan barcha qiymatlar bilan solishtirish uchun ishlatiladi.	SELECT name FROM users s WHERE student_id = ALL(SELECT student_id FROM students s WHERE u.grades > 80);
LIKE	Satrlarni belgilangan shablon yoki naqshga mos kelishini tekshirish uchun ishlatiladi. Bu operator ko'pincha SELECT, UPDATE, DELETE va WHERE klauzalarida qo'llaniladi.	SELECT name FROM users WHERE name LIKE 'A%';
IN	Biror ustun qiymatining biror to'plam yoki subquerydan qaytarilgan natijalar orasida mavjudligini tekshirish uchun ishlatiladi.	SELECT name FROM users WHERE name IN('Muhammad', 'Temur')';
BETWEEN	Ikki chegaraviy qiymatlar oralig'ida (inclusive) joylashganligini tekshirish uchun ishlatiladi.	SELECT name FROM users WHERE age BETWEEN 20 AND 35;
LIMIT	So'rov natijalaridan qaytariladigan qatorlar sonini cheklash uchun samarali vositadir.	SELECT name FROM users LIMIT 5;
OFFSET	Natija to'plamining qaysi qatorlardan boshlab olinishi kerakligini belgilaydi..	SELECT name FROM users LIMIT 5 OFFSET 2;
TRUNCATE TABLE	Jadvaldagi barcha qatorlarni tez va samarali tarzda o'chirish uchun ishlatiladi.	TRUNCATE TABLE users;
CASE	Shartli mantiqni amalga oshirish uchun ishlatiladi. U shartlar asosida turli natijalarni qaytarishga imkon beradi.	SELECT name, grades CASE WHEN grades = 5 THEN 'Excellent' CASE WHEN grades = 4 THEN 'Good' ELSE 'Bad' END FROM students;

SQLda foydalanuvchi tomonidan aniqlangan funksiyalar (user-defined functions, UDF) yordamida ma'lum bir hisob-kitob yoki operatsiyalarni qayta-qayta bajarish uchun kod yozish mumkin. Bu funksiyalar sizga murakkab hisob-kitoblarni yoki ma'lumotlarni manipulyatsiya qilishni soddalashtirishga yordam beradi.

View'lar murakkab so'rovlarni soddalashtirish va ulardan qayta foydalanishni osonlashtirish uchun ishlatiladi. Misol uchun, ko'p jadvalni birlashtirib yoki murakkab shartlar bilan filtrlaydigan so'rovni har safar yozmasdan, bitta view orqali amalga oshirish mumkin.

Transaction Control Language (TCL) SQLning bir qismi bo'lib, transactionlarni boshqarish uchun ishlatiladi. Transaction — bu bir nechta SQL buyruqlari to'plamidir, ular bitta birlik sifatida bajariladi. Transactionlar ma'lumotlar bazasida bir qator operatsiyalarni amalga oshiradi va ular muvaffaqiyatli bajarilgan taqdirda barcha o'zgarishlar doimiy bo'ladi yoki biror xato yuz berganda barcha o'zgarishlar bekor qilinadi.

Stored Procedure — bu SQL buyruqlari va mantiqiy kodlar to'plami bo'lib, bir marta yaratiladi va keyinchalik ko'p marta chaqirilishi mumkin. Stored Procedurelar ma'lumotlar bazasida saqlanadi va SQL Server yoki boshqa DBMS (ma'lumotlar bazasi boshqarish tizimi) tomonidan bajariladi.

Aggregat funksiyalar SQL'da bir nechta satrlarni bitta umumiy natijaga birlashtirish uchun ishlatiladigan funksiyalardir. Bu funksiyalar odatda statistik yoki yig'indi ma'lumotlarni chiqarish uchun ishlatiladi.

1. COUNT() - satrlar sonini hisoblash.
2. SUM() - ustundagi qiymatlar yig'indisini hisoblash.
3. AVG() - stundagi qiymatlar o'rtachasini hisoblash.
4. MIN() - ustundagi eng kichik qiymatni topish.
5. COUNT - ustundagi eng katta qiymatni topish.

🗯TELEGRAM